УИХ-ийн гишүүн З.Энхболд: УИХ єєрийнхєє томилсон сайд нарт хариуцлага тооцох ёстой

Өглөөний сонин 2007_9_12

Єчигдєр саарал ордон нам жимхэн байлаа. Бүлэг, зєвлєл хоёулаа хуралдах байсан боловч МАХН-ын бүлгийн дарга Ц.Нямдорж томилолтоор гадагшаа явсан гэдэг шалтгаанаар МАХН-ынхан хуралдсангүй.

Харин АН-ын зєвлєл хуралдаж, Дархан-Уул аймгийн Хонгор суманд үүсээд байгаа мєнгєн
ус, цианит натрийн хордлогын талаар хэлэлцсэн юм. Тэд асуудлыг яаралтай хэлэлцүүлэхээр Монгол улсын Ерєнхий сайд М.Энхболдод бичиг үйлдээд байгаа гэнэ. Ингээд УИХ-ын гишүүн З.Энхболдтой ярилцсанаа хүргэе.

-Єнєєдєр Зєвлєл нээлттэй хуралдлаа. Чухам ямар асуудлуудыг хэлэлцсэн болоод хурлыг нээлттэйгээр зохион байгуулаа вэ?
-Сүүлийн үед Дархан-Уул аймгийн Хонгор суманд тархаад байгаа мєнгєн ус, цианит натри гэхчилэнгээр ард иргэдийн санааг зовоосон зүйлүүд байгаа учраас бид хурлыг нээлттэй хийлээ. Анх удаа ч биш, хааяа хааяа нээлттэй хуралдах шийдвэр гаргадаг шүү дээ. Тэр журмаараа єнеєдрийн хурлыг нээлттэй явууллаа. Хонгор сумын тодорхойгүй байдал нь олон хүний санааг зовоож байна. Зєвхєн Хонгор сумын асуудал ч биш, улаанбаатарынхны, дарханыхны асуудал болоод удаж байна.

Тэнд ургуулсан ногоо, ус, малын махыг идэж ууж болж байна уу тариагаар нь хийсэн гурилыг хүнсэндээ хэрэглэж болох юм уу зэрэг олон асуултанд тодорхой хариултыг Засгийн газар єгєхгүй байна шүү дээ. Гамшгийн хэмжээ нь яг үнэндээ ямар байгаа юм гэдгийг бид одоо хүртэл мэдэхгүй байгаа. Аргаа барахдаа бид Ерєнхий сайдад бичиг бэлдэж байна. "Наад Хонгорынхоо асуудалд үнэн зєвєєр хариулаач ээ. Тэр тусмаа хєндлєнгийн байгууллагаар үнэлүүлээч. НҮБ-ын гишүүн улсын хувьд манай улсад гамшиг боллоо. Бид єєрийнхєє хүчээр үүнийг шинжлэн судалж, бодит байдлыг тогтоож чадахгүй байна гээд муу нуухаар сайн илчилж, үнэнээ хүлээ" гэж бичиж байгаа. Яагаад гэвэл мєнгєн ус, цианит натрийн хордлого Монгол улсад анх удаа гарч байна. Тэрэнд тохирдог багаж, лаборатори, мэргэжилтэн, тийм аюул осол гарсан тохиолдолд яаж ажиллах заавар энэ болгон манайханд огт байхгүй байгаа нь үнэн байхгүй юу.

Чадахгүй байж чаддаг дүр үзүүлээд, тайвшруулаад байдаг. Энэ хооронд єнєєх гамшиг нь Улаанбаатар хотод орж ирээд олон хү-ний сүнсээр оролдвол хариуцлагыг нь хэн хүлээх вэ.
Ийм л юмыг бид єнєєдєр ярилаа. Тэгээд НҮБ-аас мэргэжлийн баг авчраад нэн даруй одоо байгаа байдалдаа бодитой дүн шинжилгээ єгч, лаборатори худалдаж авах шаардлага гарвал нєєцийн хєрєнгєнєєсєє гаргах хэрэгтэй.

Хэрвээ нэг суурин лаборатори, нәг явуулын лаборатори авчихвал Монгол улсын бүх нутаг дэвсгэр тэр тусмаа Ємнєговийн Ханбогд сум, Баянхонгор аймаг гэх мэт анхаарал татаад байгаа цэгүүдээ бүгдийнх нь шинжилгээг байгаагаар нь гаргаж, авах арга хэмжээнийхээ жагсаалтыг хийх ёстой. Шаардлагатай бол УИХ-аас хуулинд єєрчлєлт оруулъя, мєнгє тєгрєгийг нь ч баталж єгье. Ингэж хурдан арга хэмжээ авмаар байна. Уг нь УИХ "Ингэж арга хэмжээ аваач, тэгж арга хэмжээ аваач" гэж суудаг газар биш.

Засгийн газар гүйцэтгэх засаглалын байгууллагын хувьд маш шуурхай арга хэмжээ авдаг байх ёстой. 1996 оны наймдугаар сард Дархан-Уул аймагт онцгой халдвартай холяр гэдэг євчин гарсан. Тэрийг яаж дарсан түүхийг хүмүүс мартсан байж магадгүй. Тэр хавийг тусгаарлаад нэг ч хүн оруулахгүй, гаргахгүй болгож, дєнгєж байгуулагдсан Батлан хамгаалахын сайд Д.Дорлигжав маш єндєр зохион байгуулалттайгаар тархалтыг дарж байсан. Тэгж дараагүй байсан бол ямар гамшиг нүүрлэх байсныг сүүлд нь сонсоход аймаар санагдаж байсан шүү дээ. Гэтэл үүнээс дутахааргүй гамшиг учирчихаад байхад энэ Засгийн газар юу ч болоогүй юм шиг амгалан суугаад байгаад бид маш их харамсаж байна.

Түрүүчийн долоо хоногт уг асуудлыг хариуцаж байгаа сайд нарыг дуудаж, бид байр сууриа илэрхийлсэн. Тэгсэн ч түүнээс хойш ямар ч арга хэмжээ авагдсангүй. Одоо Ерєнхий сайдад нь албан бичиг єгєх гэж байна. "Үнэхээр тэр агентлагийн дарга, сайд нарын чинь яриад байгаа шиг байдал гайгүй байгаа бол та єєрєє гарын үсэгтэй бичгээ єг". Үүнийгээ ард түмэнд "Дарханы Хонгор сумаас айх хэрэггүй ээ. Тэнд хэдэн хүний гэдэс дотор дүүрснээс илүү зүйл болоогүй. Хор нь саармагжсан учраас санаа зовоод хэрэггүй. Хонгорын хүнсний ногоо, үр тариаг нь хэрэглэж болно" гэж нэг бол тайлбарлаж хэл. Эсвэл болохгүй бол болохгүйгээ хэлэх хэрэгтэй байна. Асуудлыг ийм л тодорхой байдал руу оруулъя гэсэн болохоос биш єєр зүйлийг бид яриагүй.

-Үнэхээр л асуудлыг та бүхэн шахаж шаардахгүй бол асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд "гайгүй" гэсэн хариултыг єгєєд байгаа шүү дээ?
-Харин тэгээд байгаа юм билээ. Бид бол гайгүй гэдэгт итгэхгүй байгаа. Яагаад гэхээр Хонгор сум нийт 2000 хүн амтай. Насанд хүрсэн 1000 гаруй хүнд үзлэг хийгээд үзэхэд 65,3 хувьд нь ямар нэгэн хордлогын шинж илэрсэн. Тэр нь цаг агаарын байдлаас шалтгаалаад нутгийнхныг янз бүрээр хордуулдаг юм билээ. Халуун болохоор хүмүүсийг хордуулах нь улам ихсэх жи-шээтэй. Ийм ийм асуудлууд үүсээд байхад бид
Засгийн газрын сайд нар юм уу, агентлагийн дарга нарын хэлсэн үгэнд нь итгэж, аюулгүй юм байна гэж бодож сууж чадахгүй. Үнэхээр аюултай нь мэдэгдээд байна шүү дээ.

-Нэгэнт энэ Засгийн газрын талаар ярьсан болохоор саяхныг хүртэл огцрох гэж байсан дєрвєн сайдын асуудлыг хєндье. Ерєнхий сайд огцруулахаар санал оруулаад байсан гурван сайдынхаа нэрийг татчихлаа. Хууль журмандаа ийм урваа шарваа зүйл байж болох уу?
-Нэгдүгээрт хуулиараа Ерєнхий сайд тавьсан асуудлаа татаж авч болохгүй. Энэ бол хуулийн тєсєл биш. Сайдыг томилдог, чєлєєлдєг тусгай процедураар явагддаг. Тэр нь хууль хэлэлцэхээс тусдаа УИХ-ын Дэгийн тухай хууль, Засгийн газрын хууль дотор байдаг. Нэгэнт сайдыг огцруулна гэсэн бол буцааж нэрийг нь татахыг зєвшєєрсєн хуулийн заалт байхгүй юм билээ. Лүндээ даргын уншаад байгаа "Асуудлыг ямар ч шатанд нь татаж заана" гэдэг зүйл зєвхєн хуульд зориулсан хэсэг байгаа юм. Хуулийн хэлэлцүүлгийг тэгж болдог ч одоо бол хууль биш, тогтоолын хэлэлцүүлэг явагдаж байгаа шүү дээ. Дээр нь тоглож байгаа юм шиг огцруулна, эсвэл огцруулахгүй гээд байж болохгүй шүү дээ. 15 шүхэрчний амь эрсэдлээ гээд єчнєєн олон болох, болохгүй үйл явдал єрнєлєє.

Улс тєрийн хариуцлага хүлээлгэх тухай ярьж байгаа болохоос биш Эрүүгийн юм уу, Иргэний хохирлын хэмжээний хариуцлагын тухай бид яриагүй. Улс тєрийн хариуцлага бол уйл явдал боллоо, олон хүн амь насаараа хохирсон байна, за яв даа гээд хариуцлага тооцдог зүйл. Түүнээс биш хэдэн тєгрєгийн хохирол учирсан юм, Эрүүгийн хариуцлага юм уу, Эрүүгийнхээ хуулиар ямар арга хэмжээ авах ёстой юм гэхчилэнгийн асуудлууд улс тєрийн хариуцлагаас хамаагүй хойно явагддаг. Хуулийн байгууллагууд үүний учрыг олж, гэм бу-руутай этгээдийг тогтоодог тус тусдаа хариуцлагатай зүйл шүү дээ. Энэ тєрлүүдийг хооронд нь холиод заавал буруутайг нь олж байж сайдаа огцруулна гэж явахын оронд эдгээр дєрвєн сайдаа огцруулчихсан бол дараагийн хүмүүс нь ажлаа авч, ядаж тулгамдаад бай аа гамшигтай үр дүнтэй тэмцмээр байна. Ажил нь ийм зуун задгай, жаран ангархай байхад УИХ-ын дарга нь гадаадад айлчлаад явчихсан, намынх нь бүлгийн дарга нь дагаад явчихсан байгаа нь хариуцлагагүй л санагдаж байна.

-Єчигдєр бас дарга нь байхгүй гээд бүлэг хуралдсангүй?
-Тийм байж болохгүй. Бүлгийн дэд дарга Р.Эрдэнэсүрэн байна, УИХ-ын дэд дарга Д.Идэвхтэн байна. Хоёр албан тушаалтан явснаас болж УИХ-ын ажил зогсох ёсгүй. Манай намын зєвлєл хуралдаж байгаа шиг МАХН-ын бүлэг хуралдаад саяын миний ярьсан шиг олон асуудлыг шийдэж байх ёстой шүү дээ. Бидний хувьд амрахаа урдаа тавихгүйгээр асуудлаа шийдтэл ажиллая, хамаагүй аравдугаар сарын 5 хүртэл зүтгэе гэсэн байр суурьтай байгаа. Тойрог руугаа явах л жаахан оройтчих гээд байна даа. Энэ мэтчилэн олон асуудал хуримтлагдчихаад байхад зүв зүгээр санаа амарлингуй явж болохгүй.

-Тэгвэл таны дээрх яриагаар Ерєнхий сайд гурван сайдынхаа нэрийг татсанаар хууль зєрчсєн гэж ойлгож болох уу?
-Ерєнхий сайд хууль зєрчиж, бичиг ирүүлсэн. Тийм учраас хамгийн анх ирүүлсэн дєрвєн сайдад хариуцлага тооцох асуудлаа оруулж ирээд шийдүүлж, дараа нь мєнгєн ус, цианит натрийн хорыг хэрхэн арилгах талаар бидэнд шуурхай тайлбарлаж єгєєд ард түмний санааг амраах хэрэгтэй. Гэтэл тэгэхгүй байна л даа. Үндсэндээ Засгийн газар урагшгүй ажиллаж байгаа учраас чуулган завсарлахгүй байна шүү дээ.

-Ерєнхий сайд гурван сайдынхаа нэрийг татаж, харин С.Отгонбаяр сайд барьцах байдлаар єргєдлєє буцааж авлаа. Тэгэхээр "Ми-8" онгоцны сүйрэл болоод амиа алдсан шүхэрчдийн хариуцлагыг хэн үүрэх болж байгаа юм бэ?
-Нэгдүгээрт, УИХ єєрийнхєє томилсон сайд нарт хариуцлага тооцох ёстой. Хоёрдугаарт, Засгийн газар єєрийнхєє томилсон агентлагийн дарга болоод доод албан тушаалтнууддаа хариуцлага тооцож, ажил тєрлєєс нь чєлєєлж єгєх хэрэгтэй. Ялгаагүй л улс тєрийн хариуцлага хүлээж, цаашид эд материал бусад олон хариуцлагыг үүрэх ёстой. Тэгтэл бүх юм найран дундаа замхараад дуусч байна.
Ер нь тэгээд хамгийн буруутай газар чинь Иргэний нисэхийн ерєнхий газар шүү дээ. Онгоц хєєрєх, буух, буцаж ниссэн газраа ирэх хүртэл нь Иргэний нисэхийн ерєнхий газар зуун хувь хянах ёстой. Гэтэл ямар ч буруугүй гэсэн дүгнэлтийг хувьсгалт намынхан гаргаж, манай намынханд шахаж байгаа бол энэ бодьтой биш. Цаашид улс тєрийн зорилгоор ашиглахаар бэлтгэгдсэн дүгнэлт байна гэж бид харж байгаа. Үнэн мєнийг олохын тулд ажиллаагүй гэсэн үг шүү дээ.

-Дайран дээр давс гэгчээр ОБЕГ-ын асуудал эрхэлсэн сайд С.Отгонбаяр ч єргєдлєє буцааж авсан нь олныг бухимдуулж орхисон?
-Тэрийг тодорхой нєхцєлтэйгээр хэлсэн. Дєрвүүлээ бол огцоръё гэж байтал зєвхєн єєрийг нь буруутай, нєгєє гурвыг нь буруугүй гэсэн дүгнэлт гаргахаар нь тиим шийдэл гаргасан байх. Аливаа юмыг үйл явдал дунд нь бүтнээр нь харахгүй бол тасалж харж болохгүй.

-Тэгэхээр саяхан МАХН-ын гурван гишүүн "Хадгаламж" банкны асуудалд нэр холбогдлоо. Сєрєг хүчний гишүүний хувьд үүнд ямар бодолтой байна?
-Энэ хэргийн эцсийн дүнг шүүх л тавина. Одоо прокурорынхоо шатанд яваа юм билээ.
Прокурорын шатнаас шүүхийн шатанд очоод буруутай, буруугүй гэдэг нь гараад ирнэ. Харин одоо ярихад эрт байна.

-Гэхдээ та хувьдаа үүнд ямар бодолтой явна. Тэд ийм хэрэгт холбогдож чадах хүмүүс үү гэдгийг нэг танхимд ажиллаж байгаагийн хувьд хэлж болох байх?
-Шүүхийн эцсийн дүгнэлт гараагүй байхад би юу ч хэлэхгүй. Гэхдээ 2000-2004 онд сєрєг хүчний хяналтгүйгээр хувьсгалт нам дангаараа эрх барьж байхдаа хийсэн маш олон будлиан 2004 оноос хойш илэрч байна. ХЗХ гэж олон мянган хүний мєнгийг луйвардсан хэрэг гарлаа. АН-ынхан шахсны үр дүнд МАХН арга буюу мєнгийг нь гаргаж єгєхєєр болж байна. "Сапу" худалдааны тєв шатсан хэрэг гарч, "Хадгаламж" банкнаас мєнгє алга болсон нь тодорхой боллоо. Гаалийн Х.Баатарын хэрэг ч илэрлээ шүү дээ

Энэ болгон сєрєг хүчний хяналтгүйгээр нэг улс тєрийн хүчин дангаараа гарвал ямар аюултайг харуулж байна. Тийм учраас Х.Баатарын хэрэг шиг шүүхийн шийдвэр гарч, хэрэг шийдэгдсэний дараа энэ талаар юм хэлнэ.

-Сєрєг хүчний хувьд танайхан энэ асуудлыг прокурорын газраас татан авч, хяналт тавих боломжгүй юу?
-Бид зєвхєн хуулийн байгууллагынхан уг асуудалд шударга хандаасай гэж хүсч байна. Мєрдєн байцаалтын явцад оролцдог эрх УИХ-ын гишүүдэд байхгүй. Энэ хэргийг зєв шударгаар шийдвэл бид чимээгүй байна. Тал засаж, урд талын олон дуулиантай хэргүүд шиг зам харвал хэрэг дууссаны дараа бид харин татаж авч, шалгалт хийхийг үгүйсгэхгүй.

(Єглєєний сонин 180/245)
С.БЭЛЭГМАА